De archeologie van het verlies

Sarah Tarlow onderzocht jarenlang als archeoloog hoe mensen door de tijd zijn omgegaan met sterven, de dood en begraven. Ze begint haar verhaal dan ook als volgt:

‘Heel mijn volwassen leven heb ik de dood bestudeerd.’

In haar boek De archeologie van het verlies vertelt ze haar eigen ervaring met de dood, namelijk het overlijden van haar man Mark. Sarah schrijft dat mensen bij archeologie vaak aan opgravingen denken. En dat is ook zeker een belangrijk onderdeel van het werk van een archeoloog, maar wat Sarah leuk vindt aan haar werk is het uitdokteren wat er is gebeurd op basis van ‘onvolledige ontoereikende gegevens.’

Archeologie is werken met een incomplete puzzel

Want archeologen beschikken eigenlijk altijd over incomplete aanwijzingen. Sarahs beschrijving deed me denken aan een puzzel, waarvan diverse stukken ontbreken en ook de deksel van de doos met het totale plaatje is zoek. Niet voor niets is er een grapje:

‘Hoeveel archeologen zijn ervoor nodig om een gloeilamp te vervangen? Vermoedelijk één, maar dat zullen we nooit zeker weten.’

Sarahs man Mark was net als zij archeoloog, maar kreeg een slopende ziekte die artsen voor een raadsel stelde. Mark kreeg steeds meer klachten en kon steeds minder. Dat betekende dat Sarah zijn mantelzorger werd, terwijl ze tegelijkertijd een fulltime baan had en drie kleine kinderen om voor te zorgen. Uiteindelijk nam Mark stiekem een dodelijk middel in toen Sarah en de kinderen een nachtje weg waren. Toen ze thuiskwam vond Sarah hem dood in zijn bed.

Ze schreef haar boek De archeologie van het verlies om twee redenen:

Allereerst als een protest tegen het gebrek aan mogelijkheden om zelf een eind aan je leven te mogen en kunnen maken als je ondraaglijk lijdt. Een van de dingen waarmee Sarah worstelt is dat Mark alleen moest sterven. Hij kon niet sterven terwijl zij zijn hand vasthield, omdat ze dan vervolgd kon worden voor medeplichtigheid aan zijn zelfgekozen dood.
En in de tweede plaats omdat Sarah tevergeefs zocht naar verhalen van mantelzorgers die net als zij enorm worstelden met hun taak en die de verzorging van hun dierbare regelmatig met een gevoel van wrok en verzet deden.

Ze begon nadrukkelijk niet aan dit boek als een vorm van therapie of journaling om zo haar emoties te uiten en op papier te zetten. Maar nu het boek er is, vertelt Sarah dat het schrijfproces haar wel heeft geholpen. De archeologie van het verlies, een combinatie van Sarahs archeologische kennis over de dood door de tijden heen, het ziekteproces van Mark, hun dagelijks leven en haar gevoelens over Marks ziekte en haar leven.

Hieronder 5 punten die mij erg troffen in Sarah’s boek

Sarah vindt dat er meer informatie moet komen over het sterfproces en hoe je daarmee kunt omgaan. Net zoals we een cursus volgen als voorbereiding op een bevalling, zo zou je eigenlijk ook een cursus moeten volgen of een boek lezen over sterven. En dan bedoelt ze bijvoorbeeld kennis over wat er in een lichaam gebeurt als het sterft. In Middeleeuwse boeken sterven mensen actief! (De Amerikaanse hospice nurse Julie McFadden heeft dit inmiddels gedaan! Zij schreef het boek Nothing to fear.)
Sarah verwijst naar de ontwikkeling in het denken over rouwverwerking. Vroeger draaide dat om loslaten, maar tegenwoordig praat men over continuing bonds. Sarah vindt het positieve aan dit concept dat het ruimte laat voor onverwerkt verdriet en dat je als nabestaande je overleden dierbare mag blijven missen.
‘Ik liet het organiseren van het leven het echte leven in de weg staan.’
Iedereen zou moeten kunnen sterven op een zelfgekozen tijdstip, omringd door vrienden en familieleden, vindt Sarah. En ik ook!
‘Ik wilde een man. In die periode niet voor liefde of gezelschap, en zelfs niet voor de seks. Ik wilde een man om zakken potgrond in de kofferbak te tillen, de heg te snoeien en de rookmelder te vervangen.’

De zuurstofmasker vergelijking

Wie kent hem niet: de zuurstofmasker vergelijking. Het verhaal dat je bij een vliegtuigramp als eerste je eigen zuurstofmasker moet opzetten, omdat je anders niemand anders kunt helpen. Het is iets dat vaak tegen moeders wordt gezegd. Maar ook Sarah krijgt het te horen in haar rol als mantelzorger. En dat irriteert haar mateloos!

‘Ik was het spuugzat om de vergelijking te horen tussen mantelzorg verlenen en je eigen zuurstofmasker in een vliegtuig als eerste opzetten voordat je anderen gaat helpen. Daar zit wel een kern van waarheid in, maar als advies heb je er niets aan. Ik kreeg er een hekel aan en voelde het al aankomen wanneer die weer van stal zou worden gehaald. O nee, niet weer dat stomme verhaal over het zuurstofmasker.

Dat advies benadrukte slechts de afstand tussen mijn ervaring en het inlevingsvermogen van mijn vriendinnen. Wie zou er voor Mark zorgen wanneer ik naar een wellnesscenter ging? Wie zou de kinderen van een maaltijd voorzien en de voorraadkast aanvullen? Waar moesten we van rondkomen als ik mijn baan zou opzeggen of minder ging werken?

Dat is een van de aspecten rond mantelzorg waar niet over gesproken wordt. Het is stressvol en superveeleisend, en om stress tegen te gaan is er meer nodig dan de aansporing om goed voor jezelf te zorgen.’

Mijn conclusie over De archeologie van het verlies

De archeologie van het verlies is een heel mooi boek over mantelzorg en rouw, en alles wat daarbij komt kijken. Sarah deelt enerzijds haar kennis over dood en sterven als archeoloog en anderzijds haar ervaringen en kennis naar aanleiding van het langdurige ziekteproces en sterven van haar man Mark.

Soms heeft het boek zelfs een beetje een hoog Ik-vertrek-gehalte, als ze schrijft over een karaktervol (lees vervallen) achttiende-eeuws huis dat zij en Mark kopen in afwachting van een heel nieuw en ander leven.

Sarah schrijft toegankelijk en ik vind het dapper hoeveel ze van zichzelf durft te laten zien. Ook als dat niet voldoet aan het mooie en romantische plaatje van een liefdevolle mantelzorger. Maar juist omdat ze zelf de verhalen van mantelzorgers die worstelden miste, wilde zij haar minder mooie gevoelens wel delen.