‘Laat los!’

Dat was lange tijd het advies als het ging om rouwen na het verlies van een dierbare.

Rouw is afscheid nemen en loslaten

In dit model wordt rouw gezien als een soort route met onderweg allerlei hindernissen (rouw fases). Wie de route succesvol aflegt, gaat opgelucht over de finishlijn en kan verder met zijn of haar leven.

Zonder de overledene.

Dat kun je onderstrepen door je overleden dierbare een brief te schrijven en die vervolgens symbolisch te verbranden als teken:

‘Ik laat je los, en ik ga verder met mijn leven.’

Het idee is dat om verder te kunnen met je leven, je het verlies onder ogen moet zien en leren leven zonder de overledene. Wie de overledene niet succesvol loslaat wordt depressief en gaat figuurlijk zelf een beetje dood. Lekker dan…

Je had feitelijk twee smaken:

• Succesvol loslaten
• Niet loslaten, en depressief worden.

Maar in de jaren 90 kwam hier verandering in met het idee van continuing bonds!

Van loslaten naar continuing bonds

Een belangrijk moment in de verschuiving van verplicht loslaten naar continuing bonds was het boek Continuing Bonds: New Understandings of Grief in 1996. Dat werd geschreven door de psychologen Dennis Klass, Phyllis Silverman en Steven Nickman.

Het boek Continuing bonds introduceerde de theorie dat het gezond is om een blijvende band met de overledene te houden.

Sindsdien heeft deze alternatieve visie op rouw veel invloed gehad op hoe er gedacht wordt over rouwen. In plaats van verplicht loslaten mag je nu gewoon een relatie houden met de persoon die is overleden. Het idee is:

De band met je overleden dierbare wordt niet verbroken, maar verandert van vorm.

Ja maar, is dat geen vorm van ontkenning?

‘Is het idee dat je nog steeds een band kunt hebben met iemand die er niet meer is geen vorm van ontkenning?’ vroeg ik me af. Maar zo lang je erkent dat iemand dood is, schijnt dat niet het geval te zijn. Ook al loopt iemand niet meer op deze aardkloot rond, volgens het idee van continuing bonds kun je nog best een psychologische band hebben met die persoon!

Continuing bonds is een combinatie van accepteren dat iemand er niet meer is, en tegelijkertijd de impact van hun leven en invloed erkennen.

Dus in plaats van ontkenning, biedt het idee van continuing bonds een alternatieve manier van rouwen die zich richt op integratie: de overledene blijft onderdeel van je leven.

De derde optie!

Behalve je dierbare loslaten of dat vertikken met als straf depressief worden is er dus een derde optie in de vorm van continuing bonds:

Leven met de dode, in een nieuwe vorm.

In Filosofie Magazine nummer 8 van 2024 noemen ze dichter en essayist Denise Riley als iemand die hiervan een voorbeeld geeft in haar boek In time lived, without its flow. Denise Riley beschrijft daarin hoe haar besef van tijd verandert als haar zoon heel plotseling sterft.

‘A sudden death, for the one left behind, does such violence to the experienced ‘flow’ of time that it stops, and then slowly wells up into a large pool. Instead of the old line of forward time, now something like a globe holds you. You live inside a great circle with no rim.(…) “The former slim and orderly temporal line has been blown away, as if it had been reduced to ash as efficiently as your child’s corpse.’

De moraal van Denise Riley’s boek is volgens het artikel in Filosofie Magazine dat het van waarde kan zijn om na een groot verlies NIET naar een toekomst toe te werken waarin de tijd weer net zo stroomt als vroeger.

‘Het kan waardevol zijn om de doden niet achter te laten, maar met hen en hun stilstaande tijd door te leven. Het is een manier om zorg te dragen voor de doden en je verdriet om hen.’

Of zoals Denise het prachtig schrijft:

‘ I never abandoned him in his life, and I’ve no intention of starting now, ‘just because he’s dead’. What kind of a reason would that be? I tried always to be there for him, solidly. And I shall continue to be.’

Samenvattend

Volgens het idee van continuing bonds stopt je relatie met iemand niet als die doodgaat. Je gaat ook niet ‘verder’ zonder die persoon, maar geeft als het ware een nieuwe vorm aan jullie relatie. Het is een alternatief voor verplicht loslaten. Het verlies wordt een onderdeel van je leven, en dat is oké. Je hoeft dus niet steeds te denken:

‘Ik moet loslaten!’

Het idee van continuing bonds spreekt mij enorm aan, want ik wil Lucy niet loslaten!

Graag neem ik haar met mij mee.