Jij ontbreekt aan mij: een troostrijk boek voor verdriet dat nooit overgaat

Het is ruim tien jaar geleden dat Mirjam Rotenstreich haar zoon Tonio verloor door een auto-ongeluk. En in haar boek Jij ontbreekt aan mij is haar rouw en verdriet levensgroot. Ik moest mezelf dwingen om ‘en’ te gebruiken, in plaats van ‘maar’. Want ik wil niet bijdragen aan het idee dat rouw na tien jaar voorbij moet zijn.

Toch dat woordje ‘maar’

Maar, en nu komt er dus toch dat woordje ‘maar,’ het viel me dus wel degelijk op dat na ruim tien jaar de pijn om het verlies van haar zoon nog steeds intens is. Dat geeft mij enerzijds een gevoel van opluchting en bevrijding: ‘Oh gelukkig! Dus ik hoef  nog niet over het overlijden van Lucy heen te zijn!’ Maar ik kan me voorstellen dat het ook een gevoel van somberheid en misschien zelfs wanhoop kan oproepen:

‘Doet het na tien jaar nog stééds zoveel pijn?! Wordt het niet een keertje beter?!’

Ik kreeg dit prachtige boek over rouw door Mirjam Rotenstreich cadeau van een bloglezeres! Een lief en warmhartig gebaar in mijn brievenbus, dat ik enorm troostend vind. Er spreekt medeleven uit, en dat vind ik altijd weer balsem voor de ziel.

Jij ontbreekt aan mij

Het boek Jij ontbreekt aan mij is het verhaal van de moeder van Tonio. Mirjam wil met haar boek een beter begrip kweken voor wat het op de lange termijn betekent als je een kind bent verloren. Eerder schreef Mirjams man, A.F.Th. van der Heijden al een boek over hun overleden zoon, Tonio. In de flaptekst van Jij ontbreekt aan mij staat: ‘Men kan Jij ontbreekt aan mij bezien als haar kant van de zaak.’ Maar waar ik door het boek Tonio niet heen kwam, heb ik het boek van Mirjam Rotenstreich in één adem uitgelezen. Ik vond het weldadig.

De opzet van het boek

Jij ontbreekt aan mij bestaat uit korte teksten; je zou het bijna een soort columns kunnen noemen waarin Mirjam  telkens een aspect behandelt van het leven van een moeder die haar kind is verloren. Enkele titels zijn: ‘Mezelf verliezen,’ Tussenwereld, Hoe het met mij gaat?, Tussenmens, Rouwarbeid, De lockdown als troost, Rouwarbeid en Levenslange rouw. Stuk voor stuk zeer aansprekende titels vind ik. Dat het telkens korte stukjes tekst zijn, maakt het boek heel goed leesbaar. Zeker voor mensen die kampen met vergeetachtigheid en hersenen die weigeren goed te werken, iets waar veel rouwenden last van hebben.

Hoe het is om moeder te zijn van een overleden kind

‘Al ruim tien jaar ben ik moeder van een overleden kind.’ Zo begint Mirjam Rotenstreich haar boek. In ‘Mezelf verliezen’ schrijft ze dat één van haar bedoelingen is om duidelijk te maken dat de gevolgen van de dood van een kind niet alleen blijvend zijn, maar in zeker opzicht zelfs erger worden. De verlossing van de pijn komt pas als je zelf overlijdt, volgens Mirjam.

Een goede vriendin constateert dat Mirjams verdriet lijkt toe te nemen naarmate de jaren vorderen. Alsof er een zenuw steeds meer bloot komt te liggen. Mirjam bevestigt dat dit inderdaad zo is. In de eerste jaren na Tonio’s overlijden liep ze als ‘een zombie’ rond. In de daaropvolgende jaren trok de mist weliswaar op, maar de aanleiding voor haar verdriet en pijn bleef: haar zoon was nog steeds dood. Hoewel Mirjam probeerde om meer aan het gewone leven mee te doen, concludeerde ze dat een groot deel van het gewone leven voorgoed onbereikbaar is geworden door de dood van Tonio.

De verlossing van de pijn komt pas als je zelf overlijdt. Verderop schrijft ze dat daarnaast beter begrip voor wat het op de lange termijn betekent om een kind te hebben verloren.

Hoe gaat het met je? – Tussenwereld

Mirjam schrijft ook over de vraag: ‘Hoe is het met je?’ Ze vertelt dat ze zich ’tot nu toe geen raad’ wist als iemand dat aan haar vroeg. Want vanuit welke positie moet ze antwoorden? Haar zoon Tonio is immers dood. Dus gaat het slecht. Maar haar huwelijk met haar man is heel goed, dus dat gaat goed. Haar oplossing voor deze spagaat is voortaan te verwijzen naar ‘de tussenwereld,’ waarin ze leeft. De tussenwereld is de wereld waarin je leeft na de dood van je kind. Mirjam:

‘Je maakt geen deel meer uit van het ondermaanse, maar je bent ook nog geen bewoner van het dodenrijk.’

Er is een breuklijn tussen ouders die een kind zijn verloren en andere ouders. Volgens haar is het vanuit deze tussenwereld onmogelijk om de mensen ‘die leven in de wereld van het waken,’ iets zinnigs te vertellen.

Ga er eens wat vaker uit! Je moet je niet zo afsluiten!

In het hoofdstuk Levenslange rouw beschrijft Mirjam Rotenstreich hoe haar zus haar vermaant en adviseert om zich weer meer naar buiten te richten en niet af te sluiten voor de buitenwereld. Mirjams antwoord las ik gretig:

‘Ik zei haar dat ik uit alle macht probeer overeind te blijven, niet weg te zakken in een poel van verdriet. (..) Dat feesten en partijen al helemaal uit den boze zijn. Dat ik thuis moet zijn. (…) Dat ik al heel blij ben dat het me tot nu toe gelukt is om niet in te storen, of een depressie te ontwikkelen. Dat ik me niet in de luxe positie bevindt om een keuze te maken voor een meer op de buitenwereld gerichte levenswijze.’

Deze woorden zijn me uit het hart gegrepen.

Bovendien constateert Mirjam dat ze om zich enigszins staande te houden een leven met zo min mogelijk prikkels nodig heeft. ‘Elke impuls is er één te veel.’

Is er sprake van een persisterende rouwstoornis bij Mirjam Rotenstreich?

Nu ik het boek uit heb, vraag ik me af: Is er volgens de DSM-V sprake van een persisterende rouwstoornis bij Mirjam Rotenstreich? Ze lijkt aan alle criteria te voldoen. Maar rouw wordt toch omschreven als iets persoonlijks? Als een vingerafdruk: voor iedereen anders, en dus niet goed of fout?!

Toch bestaat er sinds kort wel degelijk een diagnose voor ‘persisterende rouwstoornis’ in het psychiatrisch handboek. Het voordeel daarvan is dat het toegang tot hulpverlening kan bieden. Het nadeel is dat het suggereert dat je blijkbaar ‘te lang’ of ‘verkeerd’ kunt rouwen.

Bij mij roept Mirjams aanhoudende verdriet, zelfs tien jaar later, juist iets anders op: opluchting. Het mag dus nog.

Jij ontbreekt aan mij tot slot

Als het verdriet na ruim tien jaar nog zo enorm is, is er dan hoop voor mensen die net een dierbare zijn verloren? Als ik Mirjam goed begrijp niet. Ze schrijft in Jij ontbreekt aan mij:

‘Wie mij nog steeds goedbedoeld verzekert dat VGLT met de jaren zal afnemen, moet ik teleurstellen. Het wordt alleen maar groter.’

Wie zoekt naar licht in de duisternis zal dat in dit boek niet vinden. Maar ik denk dat introverte persoonlijkheden veel van Mirjams ervaringen zullen herkennen en dat extraverte mensen dat juist minder zullen hebben. Ik vond het in ieder geval een heel fijn boek om te lezen.

Jij ontbreekt aan mij lezen?

Je vindt dit boek onder andere bij bol.com, je lokale boekwinkel en de bibliotheek.