Onverwacht, achterblijven na een plotseling overlijden

Last updated on februari 17th, 2025 at 10:27 am

Afgezien van het feit dat mijn vader tachtig was, kwam zijn overlijden niet onverwachts. Hij kreeg de diagnose uitgezaaide kanker zeven jaar voor zijn dood. Het contrast met mijn dochter Lucy kan niet groter zijn: ze was pas 25 en het kwam als donderslag bij heldere hemel.

In haar boek Onverwacht besteedt Hanneke van de Plassche aan rouwende mensen die worden geconfronteerd met een heel plotseling verlies. Hieronder een verslag van dit boek over rouw, dat ik her en der heb aangevuld met mijn ervaringen.

Onverwacht

Hanneke is uitvaart- en rouwbegeleider en heeft een eigen praktijk. Het viel haar op dat het grootste deel van haar cliënten te maken had met een onverwacht overlijden. Met dit boek wil ze mensen die overvallen worden door een plotseling overlijden wat houvast bieden. Maar het boek is zeker ook geschikt voor rouw naar aanleiding van een verlies dat je wel zag aankomen.

Zo haalt Hanneke het boek Het rouwende brein van Mary-Frances O’Connor aan over hoe onze hersenen als het ware letterlijk hun innerlijke kaart moeten updaten. Ook noemt ze het duale procesmodel van Stroebe en Schut. Waarmee ik maar zeggen wil dat die informatie voor alle mensen met een verlies van toepassing is. Hanneke’s boek Onverwacht is een combinatie van:

• Algemene informatie
• Persoonlijke verhalen
• Specifieke hoofdstukken voor mensen die in de hulpverlening werken

Over medicijnen en rouw

Opvallend vind ik Hanneke’s duidelijke stellingname als het gaat over medicijnen en rouw. Ze is daar geen voorstander van. Volgens haar is rouw een natuurlijk proces dat zo min mogelijk verstoord moet worden. En medicijnen verstoren het juist wel. Ze onderdrukken de emoties en beperken je vermogen om goed  na te denken. Medicatie kan er zelfs voor zorgen dat je de dag van de begrafenis niet goed meekrijgt, en daar jaren later last van krijgt, aldus Hanneke. Ze schrijft:

‘Voldoende redenen dus om het liefst geen medicijnen te slikken en te aanvaarden dat het nou eenmaal ongelooflijk veel pijn doet (…) Medicijnen gaan dit niet oplossen maar vooral uitstellen.’

De woensdagnacht van 10 augustus 2022, na de vreselijke ochtend en middag heb ik ’s avonds een Oxazepam tabletje genomen in de hoop dat ik dan zou kunnen slapen. Maar het hielp eigenlijk nauwelijks. Mijn lichaam was in een permanente staat van paraatheid.

Kenmerken van rouw na onverwacht overlijden

Wat maakt rouwen na een onverwacht overlijden nou anders dan na een overlijden dat je zag aankomen?

1. De schrik van een onverwacht verlies en de daaropvolgende vechten/vluchten/verlammen reactie kost ongelooflijk veel energie. Het kost veel tijd om daarvan te herstellen. Ik herinner me inderdaad de ongelofelijke shock toen langzaam tot me doordrong wat er gebeurd was. Het surrealistische van twee politiemannen aan mijn keukentafel, en mijn lichaam dat helemaal trilde en beefde.
2. Veel vragen en informatie die ontbreekt.
3. Social media aandacht, bijvoorbeeld als er een ongeluk was, zoals een kindje dat verdrinkt in een vijver.
4. Vragen en oordelen van de omgeving.
5. Gevoel van verlies van controle. Bij een onverwacht verlies krijg je vaak te maken met politie,brandweer, ambulance, artsen. Dat is heel overweldigend. Hanneke schrijft dat ‘voordat je überhaupt bij de pijn van het verlies kunt komen, is het belangrijk om weer enigszins controle te krijgen over je leven.’ Ik herinner me dat ik zo snel mogelijk naar Lucy toe wilde, maar dat de agenten mij steeds tot rust maanden en dat ik nog maar weer even moest gaan zitten.
6. Praktische zaken regelen. Behalve de uitvaart moesten mijn man en ik ook Lucy’s appartement leegruimen en praktische zaken afhandelen. Dat heb ik overigens niet als een enorme taak ervaren.
7. Als er sprake is van ‘dood door schuld,’ kun je te maken krijgen met gebrek aan informatie en juridische procedures.
8. Gevoelens van schuld en schaamte als je iemand verliest door een ongeluk of zelfdoding. ‘Wat heb ik gemist?’
9. De rol van de hulpverleners. Hoe gingen de hulpverleners met de situatie en met jou om?
10. Onafgeronde en/of onuitgesproken zaken. Doordat het overlijden zo onverwachts was, heb je misschien bepaalde dingen niet meer kunnen uitpraten of kunnen zeggen.

Wat kan helpen bij een onverwacht verlies?

1. Onder ogen zien wat er is gebeurd. Een prima advies, maar makkelijk gezegd. Na tweeënhalf jaar wil mijn hoofd het allemaal best onder ogen zien, maar mijn hart lijkt nog steeds te denken dat het niet echt gebeurd is.
2. Het lichaam zien.
3. Meehelpen bij de laatste verzorging en opbaren. Ik heb geholpen om Lucy een mooi jurkje aan te trekken, en ze lag bij ons in de woonkamer achter een kamerscherm. Dat heb ik enorm fijn gevonden; zo kon ik elke dag bij haar zitten.
4. Zelf invullen hoe je speciale momenten wilt doen. Zo oppert Hanneke de mogelijkheid om zelf aangifte van overlijden te doen. Ze adviseert om dingen niet te snel over te laten aan anderen en goed naar jezelf te luisteren. Hoewel ik dit een mooi advies vind, vind ik het ook ingewikkeld. Zelf was ik zo van de sokken geblazen door Lucy’s plotselinge overlijden dat ik alleen maar aan het overleven was. Hoewel ik bij mijn vader heel bewust zelf aangifte van overlijden heb gedaan, was dat bij Lucy voor mijn gevoel totaal geen optie.
5. Maak persoonlijke rituelen. Dit vind ik een heel mooi advies, en hier kan ik ook echt wel wat mee. Zo brand ik elke dag een kaarsje voor Lucy als ik ga koffiedrinken, en luister ik elke dag na het avondeten naar muziek die me aan haar doet denken.
6. Informatie achterhalen en een tijdlijn maken. Ook dit vind ik een hele goede tip. Zelf noemde ik dit mijn detective fase. Overigens had mijn man die honger naar informatie dan weer helemaal niet.
7. Informatie opvragen van getuigen/hulpverleners en/of politiedossier. Mijn man en ik hebben op Lucy’s eerste verjaardag na haar overlijden die dag een bezoek gebracht aan de agenten die er waren op 10 augustus 2022. Van hen hebben we toen foto’s gekregen van Lucy, wat ik heel fijn vond. Maar toen ik later vroeg of ik een kopie van het politiedossier mocht, kreeg ik een enigszins snibbig mailtje terug dat ze al veel meer hadden gedeeld dan ze normaal deden. Ik ben daar toen erg van geschrokken en heb het daarna niet meer durven vragen.
8. Informatie delen: open zijn over wat er is gebeurd. Omdat ik me na het eerste jaar enigszins teruggetrokken heb zijn er weinig mensen waarmee ik informatie kan delen. Aan de andere kant is er wel dit blog!
9. Lotgenotencontact. Lotgenoten contact heb ik meerdere keren overwogen en ik heb zelfs al twee keer een intakegesprek gehad. De eerste keer besloot ik zelf niet verder te gaan, en de tweede keer zei de geestelijk begeleider dat ik nog ’te kwetsbaar’ was voor een groep. Nu vind ik lotgenotencontact bij David Kessler’s Tender Hearts en bij Megan Devine. Dat doet me erg goed. Het voordeel is dat ik dan niet een afspraak hoef te maken of ergens naartoe moet. Ik heb alle vrijheid om te bepalen wanneer en wat.
10. Onafgeronde zaken afronden. Voor mijn gevoel is deze niet van toepassing op mijn verlies van Lucy.
11. Het afscheid overdoen. Ook deze is voor mij niet van toepassing, maar ik herken hier wel wat in van de begrafenis van mijn vader. We hebben ongeveer een jaar later op zijn verjaardag zijn as uitgestrooid en dat voelde voor mij als een soort tweede begrafenis, maar dan in fijne kleine kring en veel rustiger.

Vaker uitgestelde rouw bij nabestaanden van een onverwacht verlies

Hanneke van de Plassche schrijft dat bij nabestaanden van een onverwacht verlies vaker zogenoemde uitgestelde rouw voorkomt. De omgeving staat raar te kijken als iemand ineens na drie, vier, vijf jaar of nog later na een onverwacht verlies ineens instort. Vaak komt er dan pas ruimte voor de pijn en het verdriet. Symptomen van uitgestelde rouw kunnen zijn slecht slapen, prikkelbaarheid, lichamelijke en psychische klachten. Ik vond het een opluchting om dit te lezen moet ik zeggen. Regelmatig heb ik het gevoel dat ik moet ‘opschieten’.

Hanneke van de Plassche in gesprek met Bram Bakker

Hieronder een filmpje van een uitgebreid gesprek van (ex-psychiater) Bram Bakker met Hanneke over haar boek Onverwacht.

In dit interview noemt Hanneke van de Plassche mensen die rouwen om een onverwacht verlies ‘echt een specifieke groep achterblijvers.’

Als je het over rouw in het algemeen hebt, doe je deze groep ‘echt te kort,’ aldus Hanneke.

Het gebrek aan voorbereiding en ‘weten,’ maakt rouw na een onverwacht verlies fundamenteel anders. Hanneke vindt dat de groep mensen die rouwen om een onverwacht verlies veel te veel ‘ongezien’ is. Opvallend vind ik Hanneke’s observatie dat het ‘zomaar drie tot vijf jaar kan duren,’ voordat deze groep mensen zich meldt voor hulp bij hun rouw. Hanneke:

‘Een omgeving heeft ook te snappen dat het dus niet raar is dat deze mensen na een jaar of drie in een heel diep dal terechtkomen, terwijl een omgeving dan denkt: ‘Ja, het is toch al drie jaar geleden, en dat echt niet meer zo goed snappen.’

Bram Bakker vraagt Hanneke of ze praktische tips en tricks heeft voor mensen die onverwacht iemand verliezen. Hanneke antwoordt dat onze natuurlijke neiging is om weg te willen van narigheid en pijn, maar dat het bij onverwachte rouw juist belangrijk is om ‘erbij’ te blijven.

‘Bij het verdriet blijven’

En dat kun je dan vertalen in bijvoorbeeld spreken bij de begrafenis, het lichaam zien en iemand thuis opbaren. Juist door zoveel mogelijk zelf te doen, zorg je ervoor dat je hersenen doorkrijgen wat er is gebeurd. ‘Dat het echt waar is.’

Taak van een uitvaartbegeleider

Hanneke ziet het echt als haar taak als uitvaartbegeleider om mensen te helpen bij de pijn van het verlies te blijven, en tegelijkertijd te benoemen dat het logisch is dat ze er juist bij weg willen.

Mannen en vrouwen zijn verschillend

Volgens Hanneke van de Plassche zijn mannen en vrouwen letterlijk verschillen op basis van hun biologie. Zo wegen de hersenen van vrouwen 200 gram minder dan die van mannen. Die biologische verschillen tussen man en vrouw leiden tot een verschillend rouwproces. De manier om daarmee om te gaan is de rouw van de ander niet te zien als ‘goed’ of ‘fout’.

Marion Bloem over de aangekondigde dood van haar man

Even een side not: in de documentaire Marion Bloem, een meisje van 70 wordt Marion gevolgd in het jaar na het overlijden van haar man Ivan Wolffers. Daarin zegt zij dat het voor haar niet uitmaakte dat de dood niet onverwacht kwam:

‘Je man verliezen na 51 jaar, ook al weet je dat het eraan komt , dan zeggen sommige mensen: ‘Ja maar je wist toch dat hij kanker had. Hij heeft toch nog twintig jaar kunnen leven sinds de diagnose.’ Daar gáát het helemaal niet over. Was het maar zo simpel, want dat denk je zelf ook. Van als het eraan komt van nou ja, want ik wist het en zo. En ik ben dankbaar. Maar dat is het dus niet. Dat helpt niet om die rouw door te komen. Want iets anders gebeurt er. Je hebt zolang geleefd met iemand met wie je bent opgegroeid, met wie je geworden bent wie je bent, die continu een klankbord voor je was. (…) Dat is helemaal weg.’

Het boek Onverwacht

Hanneke’s boek Onverwacht is onder andere te koop bij bol.com en natuurlijk bij je lokale boekhandel. Op de site van bol.com kun je de eerste 25 bladzijden van Onverwacht gratis lezen. Eerder schreef Hanneke het algemene boek over verlies en rouw: Rouwe kost:

Tot slot

Ik vind Onverwacht van Hanneke een heel fijn boek omdat het me een gevoel van opluchting en ruimte geeft dat het normaal is dat het nog niet goed met me gaat. Dat het normaal is dat ik nog zoveel verdriet en pijn voel. Dat ik niet gek ben, of teveel ‘blijf hangen in mijn verdriet’. Dankjewel daarvoor Hanneke.

Meer over Hanneke

Op Hanneke’s website verlieskracht.nl vind je meer informatie. Maar op Hanneke’s Facebookpagina lees ik dat ze is gestopt met haar werk omdat haar man ongeneeslijk ziek is, en ze ervoor hem en haar gezin wil zijn.

Hoe zijn jouw ervaringen met (onverwachte) rouw?